طرح پژوهشی «تاریخ پژوهی ترجمه در ایران»
مجری طرح:
- دکتر فاطمه پرهام، عضو هیئت علمی گروه مترجمی زبان انگلیسی دانشگاه علامه طباطبائی
- دکتر پرویز رسولی، دکترای ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
دستیاران پژوهشی ارشد طرح:
- دکتر زهرا عاطف‌مهر، دکترای ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- فاطمه جوادی، دانشجوی دکترای ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- علی ارجمندی نهند، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
سایر دستیاران پژوهشی طرح:
- زهرا نجفی، کارشناسی ارشد مترجمی زبان انگلیسی، دانشگاه علامه طباطبائی
- سمیرا مقنی باشی، کارشناسی ارشد مترجمی زبان انگلیسی، دانشگاه علامه طباطبائی
- محمد شکوهی فر، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- پگاه شهیدی، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- کیانا صالحیان، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- مرضیه بلند، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- کوثر بودقی اترگله، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- بلقیس شیخ‌زاده، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- سیدمحمد میرغصنفر، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- کیمیا جعفریان، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- مسعود نایب صادقی، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- رضا فایضی، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- ثمین سلاجقه، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
- سید کوثر مجد، دانشجوی کارشناسی ارشد ترجمه، دانشگاه علامه طباطبائی
زمان اجرای طرح:
آبان ماه ۱۴۰۰ – آبان ماه ۱۴۰۱
هدف طرح:
طرح پژوهشی «تاریخ پژوهی ترجمه در ایران» سعی دارد پس از گردآوری ادبیات تولید‌شده پیرامون «تاریخ ترجمه در ایران»، تاریخ‌نگاری این آثار را از زوایای مختلف مانند زمینه‌های موضوعی، دوره‌های تاریخی و گونه‌های متنی مطالعه‌شده بررسی نماید. همچنین، واکاوی روش تاریخ‌نگاری و رویکردهای نظری مورد استفاده در این آثار هدف دیگر تحلیل تاریخ‌نگارانه در این طرح محسوب می‌شود. در مرحله دوم، این پژوهش درصدد است تا با تکیه بر رویکردهای علم‌سنجی، نحوه تولید و توزیع دانش پیرامون «تاریخ ترجمه در ایران» و عناصر مختلف آن از جمله پراکندگی زمانی، جغرافیایی و زبانی و شبکه تولید دانش در این حوزه موضوعی را مورد مطالعه قرار دهد. این یافته‌ها سهم دستاوردهای پژوهشی سابق در تاریخ‌پژوهشی ترجمه را مشخص کرده و علاوه‌بر شناسایی شبکه دانش و فعالان و مورخان ترجمه در ایران، خلاهای پژوهشی در حوزه تاریخ ترجمه را نمایان خواهد ساخت که خود می‌تواند مسیر روشن و هدفمندی را برای پژوهش‌های آینده ترسیم کند. همچنین، یافته‌های این پژوهش در برنامه‌ریزی آموزشی-پژوهشی، سیاست‌گذاری علمی و تربیت پژوهشگران مطالعات ترجمه و مورخان ترجمه کاربرد خواهد داشت. ویژگی دیگری که اهمیت پژوهش حاضر را دوچندان می‌کند نقش یافته‌های این پژوهش در شیوه تاریخ‌نگاری ترجمه در ایران است که حاصل از تحلیل فراتاریخ‌نگاری خواهد بود که در نتیجه آن مقدمات، منابع، چالش‌ها و روش‌های تاریخ‌نگاری ترجمه در ایران مشخص خواهد شد. در نهایت، یافته‌های این پژوهش در سطح کلان به تکوین تاریخ‌نگاری ایرانی ترجمه کمک شایانی خواهد کرد و امکان مشارکت فعال در گفتمان‌های بین‌المللی مطالعات ترجمه و تاریخ‌پژوهشی ترجمه که به سمت رویکردهای فرا-اروپایی و مرکزگریز حرکت می‌کند را فراهم خواهد ساخت.
چکیده طرح:
این طرح پژوهشی با دو رویکرد تاریخ نگاری و علم سنجی به بررسی آثار مرتبط با تاریخ ترجمه در ایران پرداخته است. برای این منظور، با کلیدواژه‌های فارسی و انگلیسی معین، به طور سیستماتیک پایگاه‌های اطلاعاتی ایرانی و غیرایرانی برای بازیابی آثار منتشر شده در پنجاه سال گذشته (1971 تا 2021، مطابق با سال‌های 1350-1399 در تقویم شمسی) جست‌وجو شدند که منجر به ایجاد مجموعه‌ای متشکل از 1212 اثر شد. جزئیات کتابشناختی این آثار به دقت ثبت و متعاقباً در 9 دسته مجزا برای تجزیه و تحلیل جامع با استفاده از رویکردهای فوق طبقه بندی شد. تجزیه و تحلیل علم سنجی روی هر 9 دسته انجام شد که شامل کل مجموعه داده 1212 اثر می‌شود. با استفاده از VOSviewer نسخه 1.6.20 (2023)، هشت ویژگی متمایز در آثار مورد مطالعه قرار گرفت: جغرافیا، زمان، نویسندگان، زبان‌ها، دانشگاه‌ها، رشته‌های دانشگاهی، وابستگی‌های مجلات، و عناوین مجلات. از طریق تراکم و تجسم شبکه‌ای، توزیع دانش در آثار تاریخ ترجمه در ایران مشخص شد و بینش هایی را در مورد چشم انداز علمی آنها ارائه داد. تحلیل تاریخ نگاری به یک دسته از داده‌ها، یعنی «مقالات مجلات علمی ایران» که شامل 370 سند بود، محدود شد. این مرحله از تجزیه و تحلیل مستلزم یک تلاش مشترک شامل یک مدیر پروژه، سه دستیار پژوهشی ارشد و سیزده دستیار پژوهشی جوان بود. تجزیه و تحلیل موضوعی و بررسی جامع کل مقالات انجام شد و هشت ویژگی متمایز را بررسی کرد: دوره‌های زمانی، ژانرهای متن، جفت‌های زبان، مترجمان کلیدی، نویسندگان کلیدی، آثار کلیدی، مضامین، و چارچوب‌های نظری. این رویکرد تحلیلی باعث کسب درک دقیقی از گفتمان تاریخ ترجمه در ایران در ادبیات پژوهشی کشور شد.
پرسش‌های پژوهش:
این پروژه تحقیقاتی با استفاده از دو چارچوب نظری مجزا به دو سری سؤالات پژوهشی پرداخته و به آنها پاسخ می دهد. مجموعه اول در چارچوب علم سنجی بررسی و پاسخ داده می شود و مجموعه سوالات دوم در چارچوب تاریخ نگاری بررسی خواهند شد:
مجموعه سوالات نخست: رویکرد علم سنجی
این پرسش‌های پژوهشی به بررسی ویژگی‌های جغرافیایی و زمانی، زبان، تولیدکنندگان و وابستگی‌های تولیدکنندگان در آثار مرتبط با تاریخ ترجمه در ایران می‌پردازد. این جنبه‌ها در 9 دسته از آثار، شامل تک نگاری‌های ایرانی، فصل‌های کتاب ایرانی، مقالات مجلات علمی ایرانی، مقالات مجلات غیرعلمی ایرانی، مقالات روزنامه‌های ایران، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های ایرانی و همچنین فصل‌های کتاب غیرایرانی، غیر ایرانی، تک نگاری های ایرانی و مقالات مجلات علمی غیرایرانی بررسی می‌شوند.
- پراکندگی جغرافیایی آثار ایرانی و غیر ایرانی تاریخ ترجمه در ایران چگونه است؟
- توزیع زمانی آثار ایرانی و غیر ایرانی تاریخ ترجمه در ایران چگونه است؟
- نویسندگان کلیدی ایرانی و غیر ایرانی که در ادبیات تاریخ ترجمه در ایران مشارکت دارند، چه کسانی هستند؟
- ادبیات تاریخ ترجمه در ایران تا چه اندازه تنوع زبانی را نشان می دهد؟
- کدام دانشگاه های ایران بیشتر به نویسندگانی وابسته هستند که در زمینه ادبیات تاریخ ترجمه در ایران مشارکت دارند؟
- رشته های دانشگاهی نویسندگانی که به ادبیات تاریخ ترجمه در ایران کمک می کنند؟
- چه وابستگی های نهادی مجلات ایرانی به ادبیات تاریخ ترجمه در ایران کمک می کند؟
- کدام مجلات علمی ایرانی بیشترین سهم را در ادبیات تاریخ ترجمه در ایران دارند؟
- کدام مجلات علمی غیرایرانی بیشترین سهم را در ادبیات تاریخ ترجمه در ایران دارند؟
مجموعه سوالات دوم: رویکرد تاریخ نگاری
این سؤالات پژوهشی هشت متغیر متمایز را در مقالات مجلات علمی ایران منتشر شده در زمینه تاریخ ترجمه در ایران بررسی می کنند:
- در مقالات مجلات علمی ایران در مورد تاریخ ترجمه در ایران کدام دوره های تاریخی بررسی می شود؟
- کدام ژانرهای متنی در مقالات مجلات علمی ایران درباره تاریخ ترجمه در ایران بررسی می شود؟
- در مقالات مجلات علمی ایران در مورد تاریخ ترجمه در ایران کدام زوج زبان بررسی می شود؟
- در مقالات مجلات علمی ایران درباره تاریخ ترجمه در ایران کدام مترجمان مورد مطالعه قرار می گیرند؟
- چه نویسندگانی در مقالات مجلات علمی ایران در مورد تاریخ ترجمه در ایران مطالعه می شوند؟
- کدام آثار در مقالات مجلات علمی ایران درباره تاریخ ترجمه در ایران بررسی می شود؟
- چه موضوعاتی در مقالات مجلات علمی ایران درباره تاریخ ترجمه در ایران بررسی می شود؟
- چه چارچوب های نظری در مقالات مجلات علمی ایران در مورد تاریخ ترجمه در ایران استفاده می شود؟